Gökyüzünün aynı bölgesini paylaşan, aynı mit veya efsane ile ilişkilendirilen takımyıldızların oluşturduğu birlikteliğe "Takımyıldız Ailesi" (Consellation Families) adı verilir.  Takımyıldızlar ilk olarak Ptolemy tarafından MS.2 yüzyılda listelenmiştir. Daha sonra Bayer ve Flamsteed takımyıldızları adlandırarak listelemeyi sürdürmüştür. Günümüzde ise Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) yeni keşfedilen yıldızları adlandırma, düzenleme ve listeleme işlemlerini sürdürmektedir. IAU tarafından resmi olarak onaylanan 88 adet takımyıldız bulunmaktadır. Burçlar Kuşağı Ailesini tanıtmayı bitirdiğimizden şimdi sıra diğer takımyıldız ailelerini tanıtmaya geldi. İlk olarak Büyük Ayı takımyıldız ailesi ile başlıyoruz.

Büyük Ayı (Ursa Major) Ailesi: Kuzey gök kutbunu çevreleyen 10 takım yıldızdan oluşur; Büyük Ayı, Küçük Ayı, Ejderha, Av Köpekleri, Çoban, Berenis'in Saçı, Kuzey Tacı, Zürafa, Vaşak, Küçük Aslan.

Büyük Ayı (Ursa Major) Takımyıldızı:

Büyük Ayı takımyıldızı gökyüzünde bilinen en eski takımyıldızlarından biridir. Batlamyus'un (Ptolemy) MS.2. yüzyılda listelediği 48 takımyıldız arasında yer alır. Adı İncil'de ve Homeros'un destanlarında da geçer (1)

Büyük Ayı takımyıldızı gökyüzünün en büyük 3. takımyıldızı olup 1.280 metre karelik bir alanı kaplar. Kuzey yarımkürenin 2.çeyreğinde +90 ve -30 derece enlemlerinde görülür. En parlak yıldızı "Alioth" dur. Büyük Ayı takımyıldızı en iyi ilkbahar mevsiminde gözlemlenir. Büyük Ayı figüründe öne çıkan yıldızlar aynı zamanda "Büyük Kepçe" asterizmini de oluşturur.

Bu yıldızlar içinde Dubhe ve Merak yıldızları kuzey kutbu yıldızı Polaris'i bulmayı kolaylaştırdığından "işaret yıldızları" olarak da anılır. 

Büyük Ayı Takımyıldızı içindeki ana yıldızlar;

Alpha Ursa Major: geleneksel adı "Dubhe" dir. Büyük Ayı takımyıldızının en parlak 2.yıldızıdır. Gökyüzünün ise en parlak 33.yıldızıdır. Bu parlaklık derecesini Mirfak ile paylaşır. Büyük Ayı figürünün sırtında yer alır. Spektral sınıfına ait dev bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 1.79

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  -1.10

Dünyaya uzaklığı: 123 ışık yılı

Beta Ursa Major: geleneksel adı "Merak" dır. "Mirak" olarak da geçer. Büyük Ayı figürünün belinde yer alan en parlak 5.yıldızdır. Mavi-beyaz renkli altdev spektral bir yıldız olup etrafında dönen bir toz enkazı vardır. Şüpheli değişken bir yıldız sistemidir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 2.37

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  +0.61

Dünyaya uzaklığı: 79.7 ışık yılı

Gamma Ursa Major: geleneksel adı "Phecda" dır. "Phad" olarak da bilinir. Büyük Ayı figürünün uyluğunda yer alır. Büyük Kepçenin de sol alt yıldızdır. Büyük Ayı takımyıldızının en parlak 6.yıldızıdır. Hızlı dönenen spektral bir yıldızdır. Hidrojen kaynaştıran bir cücedir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]:2.44

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  +0.4

Dünyaya uzaklığı; 83.2 ışık yılı

Delta Ursa Major: geleneksel adı "Megrez" dir. Büyük Kepçe asterizmini oluşturan 7 parlak yıldız içinde en silik olanıdır. Büyük Ayı figüründe gövde ile kuyruğun, Büyük Kepçe asterizminde ise kase ile sapın bağlantı noktasında yer alır. Yıldız yörüngesinde bir enkaz diski olduğunu gösteren aşırı kızılötesi radyasyon yayar. Phecda'dan daha hızlı dönen hidrojen kaynaştıran beyaz bir cücedir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.31

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]: +1.39

Dünyaya uzaklığı; 80.5 ışık yılı

Epsilon Ursa Major; geleneksel adı "Alioth" dır. Hem Büyük Ayı takımyıldızı hem de Büyük Kepçe asterizmini oluşturan yıldızlar içinde en parlak olanıdır. Aynı zamanda gökyüzündeki en parlak 31. yıldızdır. Büyük Ayı figürünün kuyruğunda yer alır. Mavi-beyaz renkli dev bir yıldızdır. Manyetik alanı ve kimyasal özellikleri nedeniyle parlaklığı değişkendir. Alioth,  Dünyamızdakinden 100 kat daha fazla manyetik alana sahiptir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 1.77

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  -0.2

Dünyaya uzaklığı:86 ışık yılı

Zeta Ursa Major: geleneksel adı "Mizar" dır. Büyük Ayı figürünün kuyruk kısmında yer alır. Arapça adı "kuşak" veya "örtü" anlamına gelir. Büyük Ayı takımyıldızının en parlak 4.yıldızıdır. Mizar ile Alcor yıldızları Büyük Ayının ünlü optik çiftini oluşturur. İkili yıldız sistemine ait hidrojen kaynaştırıcı cüce bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 2.04

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  +0.32

Dünyaya uzaklığı;82.9 ışık yılı

Eta Ursa Major: geleneksel adı "Alkaid" dir. "Elkeid" ve "Benetnash" olarak da bilinir. Arapça adı "lider" anlamına gelir. Büyük Ayı takımyıldızının en parlak 3.yıldızıdır. Aynı zamanda gökyüzündeki en parlak 38.yıldız olup bu unvanı Sargas yıldızı ile paylaşır. Büyük Ayı takımyıldızını oluşturan figürün kuyruk ucunda ve Büyük Kepçe asterizminin de sap ucunda yer alır (2) Mavi-beyaz renkli, hızlı dönüşe sahip, X ışını yayan genç ve sıcak bir yıldızdır. Yeryüzünden dürbünsüz gözlemlenebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]:1.85

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]: -0.67

Dünyaya uzaklığı:103.9 ışık yılı

80 Ursa Major: geleneksel adı "Alcor" dur. "Süha" olarak da bilinir.Arapça adı "değersiz-önemsiz" anlamına gelir. Büyük Ayı figürünün kuyruğunda Mizar ile birlikte yer alır. Mizar (Örtü) yıldızının gölgesinde sönük kaldığından bu adın verildiği düşünülmektedir. Ancak Mizar'a eşlik ettiğinden bazen iki yıldız "At ve Binici" olarak da anılır. İkili yıldız sistemine ait spektral bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 4.01

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  2.03

Dünyaya uzaklığı;81.11 ışık yılı

Lota Ursa Majör: diğer adı "Talitha" dır. "Talitha Borealis" ve "Alphikra Borealis" olarak da adlandırılır. Büyük Ayı figürünün sağ ön ayağında yer alır ve Kappa Ursa Majör ile birlikte doğu pençesini temsil eder. Arapça adı "Ceylan Sıçrayışları" olan hareketin "Üçüncü Sıçrayış" ayağını temsil eder (3) Dörtlü yıldızlı sistemine ait mavi-beyaz renkli altdev bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.14

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]: +2.31

Dünyaya uzaklığı;47.3 ışık yılı

Kappa Ursa Majör: geleneksel adı "Alkafzah" dır. "Talitha Australis" olarak da bilinir. 2017 yılında IAU adını "Alkaphrah" olarak onaylanmıştır. Büyük Ayı figürünün sol arka bacağında yer alır. Lota Ursa Majör yıldızı ile birlikte "Ceylan Sıçrayışları" hareketinin "üçüncü sıçrayış" ayağını temsil eder. İkili sisteme ait mavi-beyaz renkli, değişken bir yıldzdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.56

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]: -1.63

Dünyaya uzaklığı; 360 ışık yılı

Lamda Ursa Majör: diğer adı "Tania Borealis" dır. Büyük Ayı figürünün sol arka ayağında yer alır. Mu Ursa Majör yıldızı ile birlikte Ceylan Sıçrayışları hareketinin "İkinci sıçrayış" ayağını temsil eder. Beyaz renkli altdev bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: +3.45

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  +0.10

Dünyaya uzaklığı;140 ışık yılı

Mu Ursa Majör: diğer adı "Tania Australis" dır. Büyük Ayı figürünün sol arka bacağında yer alır. Lambda Ursa Majör yıldızı ile birlikte Ceylan Sıçrayışları hareketinin "ikinci sıçrayış" ayağını temsil eder. İkili sisteme ait kırmızı renkli dev bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: +3.06

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  -1.11

Dünyaya uzaklığı; 183 ışık yılı

Nu Ursa Majör:iğer adı "Alula Borealis" dır. Büyük Ayı figürünün sağ arka ayağında yer alır. Xİ Ursa Majör yıldızıyla birlikte Ceylan Sıçrayışları hareketinin "ilk sıçrayış" ayağını temsil eder. Çoklu sisteme ait turuncu-kırmızı renkli dev bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: +3.49

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  -2.08

Dünyaya uzaklığı;399  ışık yılı

Xi Ursa Majör: diğer adı "Alula Australis" dir. Büyük Ayı figürünün sağ arka ayağında yer alır. Nu Ursa Majör yıldızıyla birlikte Ceylan Sıçrayışları hareketinin  "ilk sıçrayış" ayağını temsil eder. Büyük Ayı takımyıldızının ana hatlarının bir parçası değildir ancak sınırları içindedir. İkili sisteme ait spektroskopik bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 4.26

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  4.66

Dünyaya uzaklığı;30 ışık yılı

 

Omicron Ursa Majör: diğer adı "Muscida" dır. Büyük Ayı figürünün burnunda yer alır. Çoklu yıldız sistemine ait  değişken, sarı renkli dev bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: +3.35

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]: -0.40

Dünyaya uzaklığı; 182 ışık yılı

Chi Ursa Majör: diğer adı "Taiyangshou"dur. Kırmızı-turuncu renkli bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.72

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]: 0.10

Dünyaya uzaklığı;184  ışık yılı

HAT-P-3: diğer adı "Dombay" dır. Adını Kafkasya dağlarındaki tatil beldesinden almıştır. IAU' nun 100.yılında Rusya tarafından seçilen bu ad "şapka" anlamına gelmektedir. Metal açısından zengin olan bu cüce yıldız, takımyıldızın bir parçası değildir ancak sınırları içindedir. Turuncu kırmızı renkli yıldız yeryüzünden çıplak gözle görülmez.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 11.86

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  -26.74

Dünyaya uzaklığı; 424.01  ışık yılı

Büyük Ayı takımyıldızı içindeki diğer gök cisimleri (deep sky objects):

1)M81 (NGC 3031): Bode Gökadası

2)M82 (NGC3034): Puro Gökadası

3)M97 (NGC 3587): Baykuş Gökadası

4)M101(NGC5457): Fırıldak Gökadası

5)M108:(NGC3556): Çubuklu sarmal gökada

6)M109 (NGC3992): Çubuklu sarmal gökada

7)NGC5474: tuhaf bir cüce gökada

Meteor Yağmurları:

1)Alfa Ursa Majorids: Eylül ve Ekim tarihleri arasında meydana gelir. Zirve tarihi 3 Ekimdir.

Küçük Ayı (Ursa Minör)Takımyıldızı:

Küçük Ayı dairesel bir takımyıldız olduğundan tüm bir yıl boyunca kuzey yarımküreden izlenebilir. Gökyüzünde büyüklükte 56.sırada yer alır. "Küçük Kepçe" asterizminin ucundaki "Polaris" yıldızı ile ünlüdür. Polaris, Küçük Ayı takımyıldızının en parlak yıldızıdır. Aynı zamanda kuzey kutbuna en yakın yıldız olduğundan "Kuzey Yıldızı" olarak da adlandırılır. Polaris denizcilerin rotasını çizen önemli bir navigasyon yıldızıdır (4) En iyi Haziran ayında gözlemlenir.

Küçük Kepçe asterizmi: Polaris, Yıldun, Anwar al Farkadian, Akfa al Farkadian, Pherkard ve Kochab yıldızları birlikteliği "Küçük Kepçe" asterizmini oluşturur.

Küçük Ayı (Ursa Minör) içindeki ana yıldızlar:

Alpha Ursa Minör: geleneksel adı "Polaris" dir. Küçük Ayı takımyıldızının en parlak yıldızıdır. Gökyüzünün ise en parlak 48.yıldızdır. Küçük Ayı figürünün kuyruğunda yer alır. Polaris'i bu kadar önemli kılan şey neredeyse doğrudan Kutbun üzerinde olmasıdır. Bu nedenle "Kutup Yıldızı - Kuzey Yıldızı" olarak anılır (5) Üçlü yıldız sistemine ait parlak süper dev bir yıldızdır. Polaris A, Polaris Ab ve Polaris B olmak üzere iki sarı beyaz cüce bileşene sahiptir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 1.98

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  -3.6

Dünyaya uzaklığı; 434 ışık yılı

Beta Ursa Minör: diğer adı "Kochab" dır. Geleneksel adı "Yavru Ceylan" anlamına gelir. Takımyıldızın en parlak 2.yıldızıdır. Küçük Kepçe asterizminin ise en parlak yıldızıdır. Kochab ve Pherkad yıldızları Polaris'in etrafında dönüyor gibi göründüklerinden "Kutup Muhafızları" olarak adlandırılır. Küçük Ayı figürünün sırtında yer alır. Turuncu renkli dev bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 2.08

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  -0.83

Dünyaya uzaklığı;130.9 ışık yılı

Gamma Ursa Minör: diğer adı "Pherkad" dır. Arapça adı "İki buzağının daha loş olanı" gibi bir anlam taşır. Küçük Ayı figürünün karnında yer alır. Küçük Kepçenin en parlak 2.yıldızıdır. Sarı-beyaz renkli, çok hızlı dönen süper dev bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.05

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  -2.84

Dünyaya uzaklığı;487 ışık yılı

Delta Ursa Minör: diğer adı "Yildun" dur. Geleneksel adı Türkçe "yıldız" anlamına gelir. "Yulduz- Vildiur -Gildun" olarak da geçer. Küçük Ayı figürünün kuyruğundaki 2. yıldızdır. Hızlı dönen beyaz renkli bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 4.35

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  0.62

Dünyaya uzaklığı;183 ışık yılı

Epsilon Ursa Minör: diğer adı "Urodelus" dur. Polaris ve Yıldun ile birlikte Küçük Kepçe asterizminin sapında yer alır. İkili yıldız sistemine ait sarı renkli dev bir yıldızdır. Yeryüzünden çıplak gözle görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 4.19

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]: -0.92

Dünyaya uzaklığı; 347 ışık yılı

Zeta Ursa Minör: diğer adı "Akhfa al Farkadain" dir. Arapça adı "İki buzağıdan sönük olanı veya saklı kalanı" gibi bir anlamı taşır (6) Küçük Kepçe asterizminde kasenin en kuzeyinde yer alır. Beyaz renkli, şüpheli değişken bir yıldızdır. Işık kirliliği olan yerlerden zor görülür veya görülmeyebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 4.32

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  -0.98

Dünyaya uzaklığı;380 ışık yılı

Eta Ursa Majör: diğer adı "Enver al Farkadain" dir. Arapça adı "İki buzağıdan daha parlak olanı" gibi bir anlam taşır. Sarı-beyaz renkli cüce bir yıldızdır. Karanlık gökyüzünde daha kolay görülürken, ışık kirliliği olan yerlerden daha zor görülür veya görülemez.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 4.95

Mutlak büyüklük[absolute magnitude (mv)]:  +2.61

Dünyaya uzaklığı;97.3 ışık yılı

 

 

Derin Gökyüzü cisimleri:

1)PGC54074  Ursa Minör Dwarf: Cüce Küçük Ayı olarak bilinen eliptik gökada.

2)NGC 6217: Çubuklu sarmal gökada

3) 6251: Süper dev eliptik radyo gökadası

Meteor Yağmurları:

1) Ursidler: sadece kuzey yarımküreden görülebilen önemli bir meteor yağmurudur. Küçük Ayı Takımyıldızı sınırları içinde gerçekleşir. Merchain-Tuttle Kuyruklu Yıldızı olarak da bilinen 8P/Tuttle kuyruklu yıldızıyla ilişkilidir. Genellikle 17 Aralık ile 23 Aralık arasında görülür. Zirve tarihi 21/22 Aralık olup "Kış Gündönümü" ne eşlik eder.

Dipnot:

(1) Büyük Ayı Takımyıldızı ayrıca Spenser,Shakespear'in eserlerinde, Fin destanı Kalevala'da geçer. V.van Gogh ise onu baş aşağı şekilde resmetmiştir. Güney Kore'de Büyük Ayı takımyıldızına "Kuzeyin yedi yıldızı" denir ve 7 oğlu olan dul bir anne efsanesi ile ilişkilendirilir.

(2) Alkaid sabit yıldızı Ortaçağda sihir ritüellerinde kullanılan (15 Behenian) bir grup yıldızdan biridir.

(3) Araplar tarafından geleneksel adı "Ceylan Sıçramaları" olan bilinen 3 çift yıldızın bir dizi hareketlerine verilen addır. Her çift bir "yay" işaretler. Bu hareketlerin toplandığı Arapça kaynak "Kafzah al Thiba" olarak geçer. Kazvini astronomik eserlerinde bu hususa yer vermiştir.

(4) Küçük Ayı Takımyıldızı ve en parlak yıldızı Polaris pek çok ulusun kültüründe yer alır. Alaska bayrağı Büyük Ayı takımyıldızı ile birlikte Polaris yıldızını sembol olarak kullanır. Küçük Ayı takımyıldızının Yunan filozof ve astronom Thales (MÖ625 ile 545) tarafından yaratıldığı rivayet edilir.

(5) Polaris 2000 yıldan daha uzun bir süredir Kuzey kutbu yıldızıdır. Dünyanın yalpalama hareketi nedeniyle yaklaşık 14000 yıl sonra onun yerini Vega yıldızı alacaktır. Bu süreç gerçekleşene kadar Polaris kutup yıldızı olarak pusula görevini sürdürecektir.

(6) Bazı kaynaklarda buzağı bazılarında ise yavru ceylan olarak geçmektedir. Çok eski adlandırmalar olduğundan zaman zaman Arapça ve latince adlar birbirine karıştığından netlik sağlamak zordur.

Kaynakça:

1) http://www.wisc.edu - Ursa Major- Ursa Minor

2) http://www.constellation-guide.com- Ursa Major- Ursa Minor Constellation

3) Wikipedia - Ursa Major - Ursa Minör Constellation

4) http://www. star.facts.com- ursa major-ursa minor

5) http://www.theskylive.com- ursa major-ursa minor

6) https:// www.unıversequide.com- ursa major-ursa minor

7) Mustafa Pultar- Yıldız Adları Sözlüğü

8)Tristan Gooley - Doğanın İşaretlerini Okumanın Kaybolmuş Sanatı